exnet.gr
Ηράκλειτος (544 – 464 π.Χ.)
07/03/2013

irakleitos smΉταν ένας πολύ σημαντικός Αρχαιοέλληνας φιλόσοφος και συγγραφέας, που γεννήθηκε στην Έφεσο της Ιωνίας και πέθανε στην Αθήνα, σε ηλικία 80 περίπου ετών.
Λογίζεται ότι είναι από τους πλέον βαθυστόχαστους φιλοσόφους της αρχαιότητας και ένας από τους δύο συνθεμελιωτές της ατομικής θεωρίας και των φυσικών επιστημών (ο άλλος είναι ο Δημοκράτης).
Κατά τον Διογένη Λαέρτιο, το μοναδικό σύγγραμμα του Ηράκλειτου – που δε σώθηκε – είχε τον τίτλο «Περί φύσεως» και χωριζόταν σε τρεις πραγματείες, από τις οποίες η πρώτη μιλούσε για το Σύμπαν, η δεύτερη για την πολιτεία (το κράτος) και η τρίτη για το Θεό.

Υπήρξε δημιουργός νέου ύφους, το οποίο αποκλήθηκε «αφοριστικό«. Ο λόγος του ήταν σειρά σύντομων αυτοτελών προτάσεων («Αφορισμών«), με πλήρες όμως νόημα, που το διέθετε η κάθε μία από αυτές.
Πυρήνας των επιστημονικό-φιλοσοφικών θεωριών του είναι η αντίληψη, που εκφράζεται στο διάσημο γνωμικό του, κατά το οποίο:

«Αεί γίγνεσθαι και μεταβάλλεσται πάντα και μηδέν μηδέποτε επί το αυτό μένειν«.

Πίστευε, δηλαδή, ότι το παν βρίσκεται σε μια αέναη ροή, κάθε δε γένεση είναι προϊόν διαρκών αντιθέσεων. Σε λογική ακολουθία, της πίστης τους αυτής, έλεγε πως ο πόλεμος – δηλαδή η διαμάχη των αντιθέσεων – είναι πατέρας κάθε αγαθού (πόλεμος πάντων γαρ πατήρ, πάντων βασιλεύς). Ο αγώνας αυτός, κατά τον Ηράκλειτο πάντοτε, δεν πρέπει κάποτε να σταματήσει. Διότι τότε θα διακοπεί η πρόοδος και η προαγωγή των αξιών, που εξασφαλίζεται ακριβώς από τη διαρκή διαπάλη των συγκρουόμενων μεταξύ τους αντίθετων τάσεων.
Παράλληλα, πίστευε και στο Θεό, τον οποίο θεωρούσε έννοια υπερβατική, κείμενη εκτός και υπεράνω όλων των υπόλοιπων γνωστών μας όντων και πραγμάτων.
Τα αποφθεγματά του:

Η συγχώρεση είναι ανώτερη από την τιμωρία.
Τον κόσμο αυτό δεν τον έπλασε κανείς, ούτε θεός ούτε άνθρωπος, αλλά υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει πάντα: είναι μια φωτιά αιώνια ζωντανή που ανάβει και σβήνει σύμφωνα με ορισμένα μέτρα.
Μια είναι η σοφία: να γνωρίζουμε τη σκέψη η οποία ρύθμισε τα πάντα για πάντα.
Να προσπαθούμε να σβήνουμε την ύβρη μάλλον παρά την πυρκαγιά.
Ο λαός πρέπει να υπερασπίζεται τον νόμο όπως ακριβώς τα τείχη.
Τα πάντα σχηματίζονται από τη φωτιά και στη φωτιά διαλύονται.
Όλα γίνονται σύμφωνα με τις επιταγές της μοίρας και τα όντα εναρμονίζονται μέσα από τις αντιθέσεις τους.
Τα πάντα είναι γεμάτα ψυχές και πνεύματα.
Δεν μπορείς να βρείς τα όρια της ψυχής, όποιο δρόμο κι αν πάρεις. Τόσο βαθιές είναι οι αιτίες της ύπαρξης της.
Τα πάντα μεταβάλλονται με τη φωτιά και γίνονται με αραίωση και πύκνωση.
Όλα γίνονται μέσα από αντιθέσεις και το σύνολο κυλά σαν ποτάμι.
Το σύμπαν είναι πεπερασμένο και ο κόσμος είναι ένας.
Από τα ενάντια, αυτό που οδηγεί στη γένεση λέγεται πόλεμος και ερις και αυτό που οδηγεί στη μετατροπή σε φωτιά λέγεται συμφωνία και ειρήνη.
Δεν πρέπει να πιθανολογούμε για τα σπουδαία.
Αν η ευτυχία βρισκονταν στις σωματικές απολαύσεις, θα λέγαμε πως τα βόδια είναι ευτυχισμένα όταν βρούν λαθουρι να φάνε.
Η ψυχή είναι άφθαρτη.
Τα πάντα γίνονται σύμφωνα με την ειμαρμενη και ότι υπάρχει αυτή και η ανάγκη.
Ο κόσμος είναι ένας.
Ο κόσμος γίνεται όχι σύμφωνα με το χρόνο αλλά σύμφωνα με τη σκέψη.
Ενώ ο αληθινός λόγος είναι καθολικός, τα ανθρώπινα πλήθη ζούν με οδηγό τις επιμέρους νοοτροπίες τους.
Οι κοινοί άνθρωποι ξεχνούν όσα κάνουν στον ξύπνιο τους με τον ίδιο τρόπο που ξεχνούν τα όνειρα τους.
Ο ήλιος όχι μόνο είναι καινούριος κάθε μέρα, αλλά είναι πάντοτε νέος συνεχώς.
Το αντίρροπο είναι χρήσιμο και η ωραιότερη συναρμογη προκύπτει απο τα διαφορετικά.
Όλα είναι αλληλένδετα: τα σύνολα και τα μη-σύνολα, τα συγκλίνοντα και τα αποκλίνοντα, η συγχορδία και η μονωδια. Όλα συνταιριάζονται σε ένα και από το ένα προέρχονται όλα.
Ο καλλιεργημένος άνθρωπος δεν πρέπει να είναι ρυπαρος η, ακάθαρτος ούτε να βρίσκει ευχαρίστηση στα βρωμόνερα.
Θα μπορέσει ίσως κάποιος ν’αποφύγει το αισθητό φώς, το νοητό όμως είναι αδύνατο.
Οι πολλοί δεν στοχάζονται πάνω στη φύση των πραγμάτων που συναντούν μπροστά τους, ούτε τα γνωρίζουν πραγματικά έστω κι αν τα διδαχθούν, αλλά απλώς νομίζουν πως τα γνωρίζουν.
Αν δεν ελπίσει κανείς το ανέλπιστο, δεν πρόκειται να το ανακαλύψει γιατί είναι ανεξερεύνητο και απρόσιτο.
Όσοι δεν ξέρουν ν’ακούν, δεν ξέρουν και να μιλούν.
Όσα βλέπουμε ξύπνιοι, ειναι θάνατος, όσα βλέπουμε κοιμισμένοι, ύπνος.
Οι χρυσοθήρες πολύ χώμα σκάβουν και λίγο χρυσάφι βρίσκουν.
Αν δεν υπήρχαν τα αδικήματα οι άνθρωποι δεν θα γνώριζαν το όνομα της δίκης.
Όσοι σκοτώθηκαν στη μάχη τους τιμούν θεοί και άνθρωποι.
Η μεγαλοσύνη της ζωής μετριέται με τη μεγαλοσύνη του θανάτου.
Τους ανθρώπους, όταν πεθάνουν, τους περιμένουν πράγματα που ούτε ελπίζουν ούτε φαντάζονται.
Αντί για όλα τα θνητά πράγματα, οι άριστοι επιλέγουν ένα μόνο: την αιώνια δόξα. Αντίθετα οι πολλοί αρκούνται στο να χορταίνουν σαν τα ζώα.
Η πολυμάθεια δεν διδάσκει τον νού.
Το ένα, το σοφό και δεν θέλει και θέλει να ονομάζεται μόνο Ζεύς.
Νόμος είναι και το να υπακούς ακόμα και στις αποφάσεις του ενός.
Όσοι δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν τον αληθινό λόγο, ακόμα κι όταν τον ακούσουν είναι σαν τους κουφούς. Το λέει και το ρητό: παρόντες απόντες.
Είναι απόλυτα απαραίτητο κριτές των πολλών να είναι οι φιλόσοφοι.
Οι ψυχές, όταν πεθαίνουν, γίνονται νερό και το νερό όταν πεθαίνει, γίνεται γη. Από τη γη γεννιέται το νερό κι απ’το νερό η ψυχή.
Οι χοίροι πλένονται στη λάσπη, τα πουλερικά στη σκόνη ή τη στάχτη.
Η σοφία είναι ένα μόνο πράγμα: να γνωρίζεις ότι ο ορθός λόγος κυβερνά τα πάντα μέσα από τις εσωτερικές τους σχέσεις.
Ας μη στοχάζομαστε με εικασίες για τα σπουδαιότατα ζητήματα.
Το όνομα του βιος είναι ζωή, έργο του δε είναι ο θάνατος.
Ένας άριστος αξίζει όσο δέκα χιλιάδες.
Στα ίδια ποτάμια μπαίνουμε και δεν μπαίνουμε, υπάρχουμε και δεν υπάρχουμε.
Όσοι άκουσαν όχι εμένα, αλλά τον λόγο, είναι σοφό να συμφωνήσουν ότι τα πάντα είναι ένα.
Είναι αρμονία όταν ένα πράγμα έρχεται σε αντίθεση με τον εαυτό του , ενώ ταυτόχρονα βρίσκεται σε συμφωνία με αυτόν.
Ο χρόνος είναι παιδί που παίζει πεσσους. Η βασιλεία ανήκει στο παιδί.
Ο πόλεμος είναι πατέρας και κυβερνήτης των πάντων.
Αυτός άλλους τους αναδεικνύει θεούς και άλλους ανθρώπους, άλλους τους κάνει δούλους και άλλους ελεύθερους.
Η αρμονία που δεν φαίνεται είναι ισχυρότερη από τη φανερή.
Προτιμητέα είναι τα πράγματα που είναι αντικείμενα της όρασης, της ακοής και της αντίληψης.
Το καλό και το κακό είναι ένα.
Ο ανήφορος και ο κατήφορος είναι ένας και ο αυτός δρόμος.
Η θάλασσα είναι το πιο καθαρό και ταυτόχρονα το πιο ακάθαρτο νερό: για τα ψάρια είναι πόσιμο και ζωοποιό, για τους ανθρώπους μη πόσιμο και θανατηφόρο.
Θεοί – άνθρωποι, άνθρωποι – θεοί: οι θεοί ζούν αιώνια χάρη στον θάνατο των ανθρώπων, οι θνητοί όταν πεθάνουν χάνουν την αιώνια ζωή των θεών.
Το πυρ κυβερνά τα πάντα.
Το πυρ θα έρθει να κρίνει και να κυριεύσει τα πάντα.
Ο θεός είναι ημέρα νύχτα, χειμώνας καλοκαίρι, πόλεμος ειρήνη, χορτασμός πείνα.
Οι ανθρώπινες δοξασίες είναι σαν τα παιδικά παιχνίδια.
Ο λόγος κυβερνά τα πάντα.
Δεν πρέπει να ενεργούμε και να μιλάμε σαν κοιμισμένοι.
Δεν πρέπει να ενεργούμε και να μιλούμε σαν παιδιά των γονιών μας – δηλαδή, σύμφωνα με τις αντιλήψεις που παραλάβαμε.
Οι κοιμισμένοι είναι εργάτες και συνεργοί σε όσα συμβαίνουν στον κόσμο.
Η φωτιά ζεί τον θάνατο του αέρα, κι ο αέρας ζεί τον θάνατο της φωτιάς. Το νερό ζεί τον θάνατο της γής και η γή τον θάνατο του νερού.
Ο θάνατος της φωτιάς είναι η γένεση του αέρα και ο θάνατος του αέρα η γένεση του νερού.
Ο θάνατος της γης είναι να γίνει νερό και ο θάνατος του νερού είναι να γίνει αέρας και του αέρα να γίνει φωτιά και αντίστροφα.
Η σοφία δεν είναι συμφυτη με τον ανθρώπινο χαρακτήρα αλλά με τον θείο.
Το θεϊκό ον αποκαλεί τον άνδρα μωρό με τον ίδιο τρόπο που ο άντρας προσφωνεί το παιδί.
Πρέπει να γνωρίζουμε ότι ο πόλεμος είναι παγκόσμιο φαινόμενο και ότι η φιλονίκια είναι δικαιοσύνη: όλα γεννιούνται και πηγάζουν αναγκαστικά από τη φιλονικία.
Ο ωραιότερος πίθηκος είναι άσχημος σε σύγκριση με τους ανθρώπους.
Ο πιο σοφός απο τους ανθρώπους σε σύγκριση με τον θεό είναι πίθηκος ως προς τη σοφία και την ομορφιά και όλα τα υπόλοιπα.
Η φωτιά αναπαύεται μέσα απ΄τη συνεχή μεταλλαγή.
Το κουραστικό είναι να μοχθείς πάντα για τα ίδια πράγματα και όλο μ’αυτά ν’αρχίζεις.
Είναι δύσκολο να πολεμήσεις τον θυμό γιατί αγοράζει αυτό που θέλει με τίμημα τη ψυχή.
Τα περισσότερα θεϊκά πράγματα μας διαφεύγουν και δεν τα γνωρίζουμε, εξαιτίας της απιστίας μας.
Το ίδιο πράγμα είναι το ζωντανό και το πεθαμένο, το ξύπνιο και το κοιμισμένο, το νεαρό και το γερασμένο: από τη μεταλλαγή των μεν προκύπτουν τα δε και αντίστροφα.
Για τους ξύπνιους ο κόσμος είναι ένας και κοινός, ενώ ο κάθε κοιμισμένος καταφεύγει σ’ένα δικό του κόσμο.
Τα πάντα προκύπτουν από τη μεταλλαγή της φωτιάς και με τη σειρά τους όλα γίνονται φωτιά, όπως το χρυσάφι γίνεται χρήμα και το χρήμα χρυσάφι.
Δεν μπορείς να μπείς δυο φορές στο ίδιο ποτάμι.
Ο βασιλιάς του δελφικου μαντείου δεν αποκαλύπτει με τον λόγο ούτε και αποκρύπτει, αλλά εκφράζεται με σημεία.
Ο ήλιος δεν θα υπερβεί τα καθορισμένα μέτρα. Διαφορετικά, οι ερινυες, οι βοηθοί της δίκης, θα τον ανακαλύψουν.
Την αμάθεια του είναι προτιμότερο κανείς να την κρύβει, τούτο όμως είναι δύσκολο στην ανάπαυση και στα συμπόσια.
Τα πτώματα των νεκρών πρέπει να τα πετούν σαν τις κοπριές και χειρότερα.
Τα σκυλιά γαυγίζουν όσους δεν γνωρίζουν.
Οι ψυχές οσφραίνονται στον Άδη.
Αν δεν υπήρχε ο ήλιος, η ύπαρξη των άλλων άστρων θα αρκούσε για να υπάρχει η νύχτα.
Για τον θεό όλα είναι ωραία και καλά και δίκαια, ενώ οι άνθρωποι άλλα τα θεωρούν άδικα και άλλα δίκαια.
Σε μια πλήρη κυκλική περιφορά, η αρχή συμπίπτει με το τέλος.
Τα μάτια και τα αυτιά όσων έχουν βάρβαρες ψυχές είναι κακοί μάρτυρες για τους ανθρώπους.
Απ’όλους όσους άκουσαν να μιλούν, κανείς δεν έφθασε στο σημείο να γνωρίζει ότι η σοφία είναι διαχωρισμένη από όλα τα πράγματα.
Δεν είναι το καλύτερο για τους ανθρώπους να πραγματοποιούνται όλα όσα επιθυμούν.
Η ασθένεια είναι που κάνει την υγεία γλυκιά και καλή, η πείνα τον κορεσμό, η κούραση την ανάπαυση.
Η ορθή σκέψη είναι η μεγαλύτερη αρετή και η σοφία είναι το να λέμε την αλήθεια και να πράττουμε σύμφωνα με τη φύση, όπως αρμόζει σε ανθρώπους που έχουν γνώση.
Η δυνατότητα του σκέπτεσθαι είναι κοινή σε όλους.
Εκείνοι που μιλούν με ορθοφροσύνη θα πρέπει ν’αντλούν την ισχύ τους από αυτό που είναι κοινό στα πάντα, όπως ακριβώς η πόλη αντλεί ισχύ από τον νομό.
Όλοι οι άνθρωπινοι νόμοι τρέφονται από ένα και μόνο νόμο, τον θείο νόμο: αυτός υπερισχύει των υπόλοιπων σε όση έκταση θέλει και επαρκεί για όλους και επιζεί όλων.
Στη ψυχή ανήκει ο λόγος που αυξάνει από μόνος του.
Όλοι οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να γνωρίζουν τον εαυτό τους και να σκέφτονται σωστά.
Ο άνδρας, όταν μεθύσει, έχει οδηγό του αμούστακο παιδί: σκοντάφτει, δεν ξέρει που πάει, επειδή έχει τη ψυχή υγρή.
Λάμψη στο βλέμμα, ξηρή ψυχή, η πιο σοφή και άριστη. Η μάλλον: η ξηρή ψυχή είναι η πιο σοφή και άριστη.
Ο δαίμων που συνοδεύει κάθε άνθρωπο είναι ο χαρακτήρας του.
Στη φύση αρέσει να κρύβεται.
Ο πλούτος είναι τυφλός, είναι η αιτία όχι της αρετής αλλά της κακίας.
Τα ψυχρά θερμαίνονται, τα θερμά ψυχραίνονται, τα υγρά ξεραίνονται, τα ξερά υγραίνονται.

 

 

 

Σχετικα αρθρα

Leave a comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *